لە پۆلێنکاری قۆناغەکانی گەشەی مرۆڤایەتی، زۆرتر مێژوونووسان و بیرمەندان و کۆمەڵناسەکان لەسەر سەرخانی مرۆڤایەتی وەستاون و هەر لەوێشەوە جیاکاری لە قۆناغی گەشەی فکری مرۆڤایەتیدا کراوەو قوتابخانە فکرییەکانیان ناساندووە.  بە قوتابخانە فکرییەکان، ئەتوانین شێوازی بیرکردنەوە و تێڕامان و ژیانکردن و  وورد بوونەوە لە دەوروبەرو دیاردەکان... لای مرۆڤ بزانین و بخوێنینەوە.
لای بەندە، هیچ یەکێ لە فکرو ئایدیاکانی مرۆڤایەتی وەک و فکری سوسیالیزم لەسەر ژێرخان و ڕۆڵی ژێرخان لە پێشکەوتن و شوێن دانانی لەسەر بیرکردنەوەی مرۆڤەکان و کاریگەری لەسەر سەرخان ورد قسەی نەکردووە.
مرۆڤایەتی لەڕێڕەوی پێشکەوتنی خۆیدا هاوتای پێشکەوتنە فکرییەکانی گۆڕانیشی لە ئامرازەکانی بەرهەم هێنان و گواستنەوەدا کردووە.
دۆزەرەوە کانزاییەکان و دروستکردنی کارگەکان و چاپ و چاپخانە و پەڕاو... ئامێرەکانی گەیاندن و هۆکارەکانی گواستنەوە بەتایبەتی لەدوای شۆڕشی پیشەسازی، هاوتاو هاوشانی یەک و تەواوکاری یەکتری بوون.
هەڵاوسانی کاڵاکان و زۆربوونی کاری بازرگانی و ئالوگۆڕی کاڵا مرۆڤی ناچار کردووە بیر لە داهێنانی نوێ بکاتەوە. بۆئەوەی زیاتر بتوانێ بواری پیشەسازی و بازرگانی بەرەوپێش بەرێ.




لەدوای دروستکردنی ئوتومبیل کە بەهەڵم کاری کردووە لە ساڵی (1769) مرۆڤ پێویستی و پێداویستییەکانی ژیانی وای خواستووە ئامێری تر کەچەند جاری ئوتومبیل گەورەتر و بەهێزتربێت دابهێنێ. لەساڵی (١٨١٤)دا یەکەم شەمەندۆفێری هەڵمی دروست ئەکات و لەساڵی (١٨٢٥) یەکەم هێڵی ئاسنین دائەهێنێ.
شەمەندۆفێر و سوودەکانی
1- کەم بوونەوەی پەستان و پاکژی ژینگەوهەوا.
بەهۆی فراوان بوونی شارەکان و زۆر بەکارهێنانی ئوتومبیلی تایبەتی لەلایەن هاولاتییانەوە ئوتومبیل کاری کردۆتە سەر جەنجالی و پەستانی شەقامەکان و ڕێگاکان، ژمارەی زۆری ئوتومبیل هۆیەکە بۆ ڕیزبەستن و خاوکردنەوەی خێرایی و بەفیڕۆچوونی کات و درەنگ گەیشتن.
خاوکردنەوەی خێرایی، مەبەستمان هاژوتنە لە ڕادەی دیاری کراوی یاسایی لە شەقامەکان. بەو مانایەی ئەگەر هاوڵاتییەک لەساڵی ٢٠٠٠ دا بەخێرایی ٦٠کلم ڕۆیشتبێ و بە ١٥ خولەک لەدەرەوەی (شەقامی بازنەیی مەلیک محمود) گەیشتبێتە سەنتەری شاری سلێمانی، هەنووکە ئەبێت بە خێرایی ٥٠ بۆ ٤٠ کلم بڕوات و دووبەرامبەر و هەندێ جار و لەکاتی بەیانی و دوای نیوەڕۆ زیاتر کاتی ئەویت تابگاتە سەنتەر. لە دۆخێکی وادا کات و سووتەمەنی و پیسبوونی هەواو گەرم بوون و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما بەهۆی پەستانی ئوتومبیلەکانەوە ڕووئەدات.
گواستنەوە بەگشتی %٢٠ بۆ %٢٥ ی ووزەی دونیا ئەسوتێنێ. ئوتومبیل ئەگەر ١٢٠٠ کیلۆمەتر ببڕێ بڕی ئەو ئۆکسجینەی ئەیسووتێنێ هاوتای هەمان بڕە کەمرۆڤێک بەماوەی ٥٠ ساڵی تەمەنیدا بەکاری ئەهێنێ.
وێڕای ئەوەی لە %٦٠ پیسبوونی هەوا، ئەگەڕێتەوە بۆ سوار ڕەوەکان.
شێوازی بەکارهێنانی ئوتومبیل و لاوازی و کۆنی سیستەمی گواستنەوەی گشتی و بەکۆمەڵ لە کوردستاندا. ئەرکی هەموولایەکی تاک-حکومەت قورس و گران کردووە. لە هێنان و بەگەڕخستنی شەمەندۆفێردا، تاڕادەیەکی زۆر گرفتی ژینگەیی و پەستان و ڕووداوی ڕێگاکانمان لە کۆڵ ئەبێتەوە. بەوەی هاوڵاتییان دەستبەرداری ئوتومبیلەکانیان ئەبن و گەشتەکانیان بە شەمەندۆفێر ئەنجام ئەدەن.
2- بەکارهێنانی شەمەندۆفێر، بەهۆی کرێی هەرزانەوە یارمەتی داهاتی تاکەکەس ئەدات بۆ پاشەکەوت و بەرزبوونەوەی داهاتەکەی. لەهەمان کاتیشدا حکومەتیش گرفتی کەمی سووتەمەنی و دابین نەکردنی وەک پێویست لەکۆڵ ئەبێتەوە.
لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا توێژینەوەیەک کراوە، تێیدا هاتووە:
ئەگەر 10.000 کەس بۆ ١ ساڵ ئوتومبیلی تایبەتی خۆیان بەکارنەهێنن 2.7 ملیۆن گاڵۆن بەنزین ئەگەڕێتەوە، وە بڕی 60.000 دۆلار بۆ هەر خێزانێکی مامناوەند ئەگەڕێتەوە.
3- لەڕووی بازرگانی و گواستنەوەی کاڵاوە، یارمەتیدەرێکی باشە بۆ گواستنەوەی زۆرترین  کاڵاو زووتر گەیاندنی. ئەمەش گوڕی زیاتر ئەداتە جولەی بازرگانی و بەهۆی هەرزانی کرێی گواستنەوەی کاڵاکانەوە نرخی کاڵاکان هەرزانتر ئەگاتە دەستی هاوڵاتییان.
یەک شەمەندۆفێر هێندەی ٣٠٠ بارهەڵگر توانای هەڵگرتن و گواستنەوەی کاڵای هەیە، هەنووکە زۆرترین گلەیی و گازندەی هاوڵاتییان لە خراپی و زوو تێکچوونی ڕێگاکاندایە، هۆکاری سەرەکی زوو تێکچوونی ڕێگاکانیش ئوتومبیلی بارهەڵگر و سووتەمەنییەکانن. لەپۆلێنکاری ڕووداوی هاتوچۆشدا، قورسترین و ناخۆشترین ڕووداوەکانی هاتوچۆ ئەگەڕێتەوە بۆ ئوتومبیلە بارهەڵگرەکان بەجۆرێک بەدەگمەن ڕووداو هەیە بارهەڵگر تیایدا بەشداربێت و مردنی تیادا نەبێت.
4- سیستەمی کاری شەمەندۆفێر جیاوازییەکی زۆری هەیە لەچاو هۆکارەکانی تری گواستنەوەدا. کاتێک لە ٦ ی بەیانی تا ١٢ی شەو یان زوترو زیاتر هێڵی شەمەندۆفیر کاربکات، جووڵەی گەشتەکان و کاتی گەشتەکان زیاتر ئەبێت. هەڵبژاردنی کات بۆگەشت، لای هاوڵاتییان زۆرتر ئەبێت و ئەمەش بنەمای دیموکراسی لەهەڵبژاردنی گەشتدا بەرجەستەدەکات. لەلایەکی ترەوە، هاتنی گەشتیاری بێگانە و میوانە بۆ کوردستان کاتی هێڵی گواستنەوەی شەمەندۆفێر بەناوچە شاخاوی و دەشتاییەکاندا ئەڕوات، بینینی سروشتی کوردستان سەرنجڕاکێشتر ئەبێت و هۆیەک ئەبێ بۆ زیاتر هاتنی گەشتیاری دەرەوە.
سروشتی گەشتیاریش وەهایە، دابینکردنی ئاسایشی گەشتەکانیەتی و دڵنیابوونیەتی لە سەلامەتی خۆی.
لەباری ئێستادا بە تایبەتی و لە داهاتوویەکی دووریشدا هەروا دەمێنێتەوە ئاسایشی ڕێگاکان بە تایبەتی لە درەنگانی شەودا، لە ڕووی دەروونییەوە دڵنیای نەداوەتە هاونیشتمانیانی کوردستان چ جای میوانەکانمان.
لەوەش خراپتر لە ئێوارەیەکی درەنگدا گەراج و تێرمیناڵەکان خاڵی ئەبن لە ئوتومبیل، ئەمەش بۆ هێنانی گەشتیار کارێکی ناپەسەندە و شاری مۆدێرن و زیندوو نابێت بخەوێت و ناشبێ لە جوڵە بکەوێ. بەداخەوە ئەم دۆخە لە شارەکانی هەرێمدا تەواو پێچەوانەیە.
هێڵی شەمەندۆفیر یارمەتیدەرێکی باشە. بۆ ئاسایشی ڕێگاکان و دڵنیایی هاولاتیان زیاتر ئەکات و جوڵەو کاتی گەشتەکانیش زیاتر ئەکات.
5- سەرچاوەیەکە  بۆ دابینکردنی هەلی کار بۆ بێکارانی ووڵاتەکەمان لە کرێکارێکی سادەوە بۆ ئەندازیار و پیشە باڵاکان، لەم کەرتەدا ئەتوانرێ کاریان بۆ دابین بکرێ.
6- لە وێستگەکاندا ئەتوانرێ کۆشکی بچووک  دابنرێ بۆ پشوودان و لەهەمان کاتیشدا کاری ڕیکلام و ڕۆژنامەخوێندنەوە بەمەش ئەتوانین داهاتێکمان دەستکەوێت و لەهەمان کاتیشدا گەشە بە کلتووری خوێندنەوە بدەین.
لەدونیای مۆدێرن.  ئەو پێشکەوتنانەی کە لەبواری تەکنەلۆژیای گواستنەوەدا هاتوونەتە دی، ووڵاتانی خاوەن پیشەسازی و داهێنەر لەئێستادا ململانێ و پێشبڕکێیان لە بواری دروستکردنی هۆکارەکانی گواستنەوەدایە.
لەئێستادا چەندین نموونەی شەمەندۆفێر لەلایەن وولاتانەوە بەتایبەتی ( یابان و چین و ئەڵمانیا)وە دروستکراون کەهەریەک لەوانە، پیشاندانی هێزی بیرو توانای پیشەسازیان دەرئەخات.
لەشێوەی دروستکردنی و بوونی چەندان ئامێری ئەلکترۆنی زیرەک و بەکارهێنانی ووزەی بەدیل و خێرایی زۆر و سەلامەتی تەواو لە ڕۆیشتنداو چەندان شتی تر لە داهێنان و پڕۆگرامی زیرەکدا. کە خراوەتە خزمەتی سەرنشینەکانیان.
لەکوردستاندا، چەندین نەوە لە چاوەڕوانی هاتنی شەمەندۆفێریشدا سەریان نایەوەو نەیان بینی.
وەک شاعیری گەورەی کورد ئەحمەد موختار جاف دەلێت:

... پاش قڕانی موددەعی دەست پێ ئەکەن تەعمیری موڵک
ڕێـگـەی ئـاسـنـیـن ئـەچـێـتـە نــــاو شـــاخی هـەورامـــــانەوە
کـێـو و کـــەژ گـشـتـی ئـەبـێـتـە بـــاغ و قەسری گــەوهەرین
بــۆ تـەمـاشـای دەستە دەستە دێــــن لــــە ئینگلیستانەوە....

بەو ئومێدەی ئەم نەوەیە بەخت یاوەرمان بێت و لەگەیشتن و گەشتی شەمەندۆفێری کوردی بێ ئومێد نەبین.